İnsanların, çeşitli mikroorganizmalara barınak olduğu, ayrıca bir kişide hastalık yapmayan mikroorganizmanın, diğer bir kişide hastalık yapabileceği bilinmektedir. Bu nedenle bir hastada kullanılan araç ve gerecin, bir başka hastada güvenle kullanılabilmesi için önce temizlenmesi, sonra uygun yöntemlerle mikropsuz hale getirilmesi gerekir.
Asepsi; patojen mikroorganizmaların bir ortamdan ya da konakçı üzerinden
uzaklaştırılması işlemidir. Mikroorganizmaların, vücutta enfeksiyona neden olabilecekleri herhangi bir bölgeye girmesini engellemek için sağlık kuruluşlarında harcanan çabaların tümünü tanımlayan genel terime asepsi, bu amaçla yapılan işlemlerin tamamına da aseptik teknik denir. Asepsinin amacı, hem canlı yüzeylerdeki (deri ve doku) hem cisimlerdeki (tıbbi ve cerrahi araç gereçler) mikroorganizma sayısını azaltmak veya yok etmektir.
Bir ortam mikroorganizma içeriyorsa septik, içermiyorsa aseptik olarak tanımlanır.
Örnek: Ameliyat gibi tıbbi girişimler aseptik ortamda yapılır.
Asepsi, tıbbi asepsi ve cerrahi asepsi olmak üzere iki şekilde ele alınır.
Tıbbi Asepsi
Tıbbi asepsi, patojen mikroorganizmaların bir kimseden diğerine veya çevreye yayılmasını önlemek için yapılan işlemlerdir. Mikroorganizmaların kaynaktan çıktıktan sonra yok edilme yöntemlerini de içerir. Tıbbi asepsi uygulamaları, hastane enfeksiyonlarının önlenmesinde çok önemlidir. Hastane enfeksiyonlarına karşı verilen mücadelede, hasta bakımı veren bütün sağlık personeli, üzerine düşen görevleri titizlikle yerine getirmelidir. Enfeksiyon kontrolünü sağlamak için kullanılan yöntemler, asepsi ilkelerine uyarak gerçekleştirilir.
Tıbbi Asepsinin Temel İlkeleri
-Eller, sıklıkla ve özellikle yapılan ya da yapılacak işlemlerden önce ve sonra
yıkanmalıdır.
-Kirli araç gereçler ve çarşaflar üniformaya değdirilmeden taşınmalıdır.
-Kirli yatak takımları ve diğer gereçler yere konulmamalıdır.
-Çarşaflar silkelenmemeli ve toz kaldırmaktan kaçınılmalıdır.
-Hastaların; öksürüğü, hapşırığı ve solunumu ile yüz yüze gelinmemelidir.
-Araç gereçler; yıkanırken, fırçalanırken veya tozu alınırken vücuttan uzakta
tutulmalıdır.
-Temizlenme işlemi en az kirli bölgeden çok kirli bölgeye doğru yapılmalıdır.
Kirli veya kullanılmıĢ araç-gereçler, doğrudan doğruya uygun kapların içine
konmalıdır.
-Vücut atıkları ve akıntılarıyla bulaşmış ıslak gereçler, naylon torbalar içine
konulduktan sonra kirli arabasına atılmalıdır.
-Banyo suyu, gargara suyu gibi kirli sular, küvetin kenarına ve üniformaya
sıçratılmadan doğrudan kanala dökülmelidir.
-Patojenlerle kirletildiğinden şüphe edilen gereçler sterilize edilmelidir.
-Mikroorganizmaların yayılmaması için bireysel temizlik ve düzene dikkat
edilmelidir.
-Mikroorganizmalar için yerleşim yeri olacağından taşlı yüzükler veya
bileklikler takılmamalıdır.
Cerrahi Asepsi
Uygulama yapılacak ortamın, çevresinin ve gerekli araç gerecin
mikroorganizmalardan arındırılması işlemidir. Cerrahi asepsi; deri bütünlüğü bozulduğunda, steril vücut boşluklarına girildiğinde (invaziv işlemler), deri bütünlüğü bozulmuş ve steril vücut boşluklarına girilmiş hastalara bakım verildiğinde (üriner kateterizasyon, yara bakımı, paranteral uygulamalar vb.) uygulanır. Asepsi kavramı içinde steril terimi, cerrahi asepsi için
geçerli olup mikroorganizmaların ve sporların tam olarak yokluğudur.
Cerrahi Asepsinin Temel İlkeleri
-Steril bir cisim, sadece steril bir cisme değebilir.
-Steril olmayan bir cisim, steril cisme değdiğinde, onu kontamine eder (kirletir).
-Steril bir kumaş ya da kâğıt üzerine herhangi bir sıvı sıçratılmamalıdır.
-Steril cisim bel düzeyinin üzerinde tutulmalıdır. Böylece cismin görüş açısı
içinde kalması sağlanır ve kaza ile kontamine olması engellenir.
-Steril bir alan ya da cisim üzerine, konuşmaktan, öksürüp hapşırmaktan,
üzerinden el kol geçirmekten sakınılmalıdır.
-Steril alandan uzaklaşmamalı ya da alana sırt dönülmemelidir. Görüş açısı
içinden çıkan alan kontamine olabilir.
-Kesilmiş deriden içeri sokulan, deriyi delerek içine giren, normalde steril olan
vücut boşluklarına yerleştirilen her şeyin steril olması gerekir.
-Gerektiğinde steril objeler; steril malzeme pensi veya steril eldiven ile
tutulmalıdır.
-Eğer cismin steril olup olmadığından en ufak bir kuşku duyuluyorsa cisim
kontamine kabul edilmelidir.
Steril Paket Açılırken Dikkat Edilmesi Gerekenler
-Steril bir paketin dışı steril değildir, unutmayınız.
-Steril malzeme paketinin yırtık olup olmadığını kontrol ediniz.
-Steril malzeme paketinin ıslak olup olmadığını kontrol ediniz.
-Steril malzeme paketinin son kullanma tarihini kontrol ediniz.
-Paket üzerinde sterilizasyon işlemine tabi tutulduğuna dair kontrol yapınız.
-Paketi, kesinlikle yırtarak açmayınız.
-Steril malzemeyi, steril giyinen birisine açıyorsanız açtığınız paketin içindeki
malzemeyi almasını bekleyiniz, içine dokunmayınız.
-Steril paket veya bohça bir yere konularak açılacak ise zemin kuru, boş, bel
seviyesinden yüksekte ve düz olmalıdır.
-Paketi, dış kenarlarından iki elinizle tutunuz.
Antisepsi
Enfeksiyonun önlenmesi için vücut yüzeyinde (deri ve mukoza) ve yaralarda bulunan patojen mikroorganizmaların kimyasal maddelerle temizlenmesi işlemine antisepsi denir.
Canlı yüzeylerde, patojen mikroorganizmaları temizleyerek antisepsiyi sağlayan kimyasal maddelere, antiseptik solüsyon denir. Antiseptik solüsyonlar, dezenfeksiyonda kullanılan kimyasal maddelerin yeterince sulandırılmasıyla dokularda kullanılabilir duruma getirilir. Bu nedenle antisepsi işlemine, doku dezenfeksiyonu da denilebilir.
Antiseptik solüsyonlar su, sabun gibi sadece kir ve bakterileri azaltmaz; bu ajanlar kimyasal etki ile bakterileri öldürür (bakterisit etki) veya üremelerini durdurur (bakteriostatik etki).
El ve cilt antisepsisi için kullanılan antiseptik solüsyonlar şunlardır:
-Sabun
-Heksaklorofen (Phisohex)
-Klorheksidin Glukonat (hibiscrup, klorhex)
-İyodin ve İyodoformlar
-Triklosan
-Alkoller (%70) etil ya da izopropil alkol
-Paraklorometoksilin (PCMX)
