ENDOSKOPİ HEMŞİRELİĞİ

Endoskopi Hemşiresi ;

Tanısal ve girişimsel işlemleri gastroenterologlar ile birlikte uygulayan hemşiredir. Hastalığın gelişimi, hemodinamik durum ve hasta için beklenilen sonuçlarda kritik karar verebilmek için gastroenterolojik anatomi, fizyoloji ve fizyopatoloji bilgisini kullanır.

-İşlem öncesi, endoskopi ünitesinde gerekli olan hazırlıkları yapar.

-Hastayı, gastroenteroloji servis hemşiresinden ilgili işlemler doğrultusunda teslim alır.

Randevulu hastaları da aynı şekilde karşılar.

-Tanı ve tedavi amaçlı girişimler için bireyi bilgilendirir, işleme hazırlar, işlem sırası ve sonrasında takip eder ve gerekli uygulamaları yerine getirir.

- Üst gastrointestinal sistem (GİS) endoskopisi, alt GİS endoskopisi, perkütan girişimler, ERCP (Endoskopik Retrograd Kolanjio Pankreatografi), işlemlerinden önce hastanın hazırlıklarını kontrol eder, eksikliklerini tamamlar.

-Hasta güvenliği önlemlerini alır.

-ERCP ünitesinde radyasyon güvenliği önlemlerini alır.

-Kullanılan malzeme, alet ve cihazların temini, bakımı, temizliği ve sterilizasyonunu sağlar. Endoskopların işleme hazır hale getirilmesi, işlemden sonra hastanın takibi ve gözlenmesi, kontamine endoskopların dezenfeksiyon ve sterilizasyon işlemlerinin yapılması

- Endoskopi ünitesinin genel temizlik ve hijyenini sağlar. Sterilizasyon tekniklerini bilir, uygular ve uyulmasını gözetir. Periodik aralıklarla skoplardan ve skoplardan kültür alınması sağlar ve takip eder.

- İşlemler sırasında steril şartların korunmasını sağlar.

-Endoskopi ünitesinde  yapılan tüm işlemlerle ilgili bilgisi vardır. Ünitede kullanılan malzemeleri, cihazları ve özelliklerini bilir.

-Acil girişimler ve girişimsel işlemler için gerekli olan malzemelerin yeterli ve daima kullanıma hazır tutulmasını sağlar.

- İlaçları güvenli bir şekilde temin eder, uygun koşullarda, güvenli ve düzenli bir şekilde korunmasını sağlar. İlaçların son kullanma tarihini kontrol eder.

-Girişimsel endoskopik işlemlerde kullanılan ilaçların etkilerini, yan etkilerini, ilaç etkileşimine ilişkin bilgiyi kullanır.

- Narkotik ilaçların kullanımını kontrol altına alır, bunlara ilişkin protokollere uyar/uyulmasını sağlar.

-Acil girişimler ve kritik durumlarda ulusal/kurumun benimsemiş olduğu protokoller (Kalp Akciğer Canlandırması, olası komplikasyonlara karşı vb.) doğrultusunda uygun hemşirelik aktivitelerini yerine getirir.

-İşlem sırasında olabilecek komplikasyonlar hakkında bilgisi vardır, hastayı izler ve direktifleri uygular.

-ERCP’de hastaya verilen kontrast miktarına dikkat eder, hasta açısından riskli durumlarda gerekirse hekimi uyarır.

-Olası yetersizlik ya da  gerçekleşebilecek ölüm durumlarında bireyin/ailenin keder sürecine yardımcı olur.

-İşlem sırasında oluşacak herhangi olası bir komplikasyonda hastanın cerrahiye yada ameliyathaneye gönderilmesi süresince hastayı hazırlar ve teslim edilmesini sağlar.

-Tüm uygulama ve değerlendirmelerini, interdisipliner ekibin tüm üyelerince anlaşılır ve ulaşılır olacak şekilde dokümante eder.

-İşlem sonrası uygulanan işleme yönelik bakımı yapar ve hastanın eğitimini sağlar.

-İşlem sonrası hastayı hazırlar, servis hemşiresine yazılı ve sözlü teslim eder. Randevulu ayaktan hasta ise taburculuk işlemlerini gerçekleştirir

ENDOSKOPİK İŞLEMLERDE HEMŞİRENİN VE TEKNİSYENİN ROLÜ 

Gastrointestinal sistemde endoskopik işlemler aşağıdaki gibi gruplandırılır.

1- Üst Gastrointestinal Sistem (GİS) Endoskopisi:

Tanısal ve terapötik amaçlarla yapılır. Hastanın karşılanması, hazırlanması, İ.V. damar yolunun açıklığının sağlanması, oksijen satürasyonunun takibi, vital bulgularının izlenmesi, premedikasyon ve lokal (boğaz anestezisi), endoskopların işleme hazır hale getirilmesi, işlemden sonra hastanın takibi ve gözlenmesi, kontamine endoskopların dezenfeksiyon ve sterilizasyon işlemlerinin yapılması hemşirenin temel görevlerindendir.

a)      Tanısal amaçla yapılan üst GİS endoskopisi ve biyopsi alma:

Amaç: Tanı koyma, lezyondan biyopsi alma

Tanımlanan lezyondan biyopsi almak için, biyopsi forsepsinin handle’ı hemşire tarafından kullanılır. Alınan parçanın doğru bir şekilde (etiketlenmesi, formollü numune şişesine konması) patolojiye gönderilmesi hemşirenin sorumluluğundadır.

b)      Üst GİS kanamasında skleroterapi uygulanması:

Amaç: Cerrahi yönteme gereksinim duymadan kanamayı durdurmak

Gastroenterolog, gastroskop ile kanayan lezyonu veya damarı belirleyip uygun pozisyona getirir. Endoskopi hemşiresi o sırada skleroterapide kullanılacak ilacı hazırlar. Skleroterapi iğnesinin çalışırlığını ve işlevselliğini kontrol eder (doktor sadece gastroskopa pozisyon vermek ve kullanmakla meşguldur) skleroterapi iğnesinin gastroskopun biyopsi kanalından gönderilmesi, lezyon üzerinde iğnenin açılıp ilacın enjekte edilmesi hemşirenin kontrolü ve kullanımındadır. Tüm bunlar yapılırken hastanın hemodinamisinin gözlenmesi hemşirenin yönetimi altındadır. İşlem sonrasında kullanılar kontamine endoskopun hava, su ve aspirasyon kanallarının fırçalanması, kaçak testinin yapılması ve dezenfeksiyon kılavuzlarına uygun dezenfekte edilmesi hemşirenin sorumluluğundadır. Aynı zamanda hastanın güvenli bir şekilde gözlem odasına alınması ve taburcu edilmesi de endoskopi hemşiresinin görevidir.

c)      Üst GİS kanamasında band ligasyonu uygulaması:

Amaç: Cerrahi yönteme gereksinim duymadan kanayan varisin bantlanarak kanamanın durdurulması

Band ligasyon setinin gastroskop üzerine monte edilmesi, band cup’inin gastroskopun uç kısmına doğru yerleştirilmesi hemşirenin yönetimindedir.

d)     Üst GİS kanamasında hemoklip uygulaması:

Amaç: Cerrahi yönteme gereksinim duymadan kanamanın durdurulması

Bu işlemde hemşireye büyük görev düşmektedir. Hemşire uyanık ve dikkatli olmalıdır. Klibin klip atıcıya doğru yerleştirilmesi hemşire tarafından yapılır. Gastroenterolog lezyonu bulur ve aynı pozisyonda kalmaya çalışır. Bu arada hemşire endoskopun kanalından klip atıcıyı gönderir. Kanayan lezyonun üzerine gelindiğinde hemşire, klip atıcının handle kısmını kullanarak klipleri atar. Bu işlem birkaç kez tekrarlanabilir. Hemşire bu konuda profesyonel değil ise klipler boşluğa atılır ve işlem başarısız olur. Hem maddi kayıp hem de tedavide kayıp yaşanır.

e)      Üst GİS’de polipektomi yapılması:

Amaç: Polipin çıkarılması

Koter cihazının çalışır hale getirilmesi, çıkarılacak polipin çapına uygun malzemelerin (snare, tripot) hazırlanması, koter plağının hastaya doğru bir şekilde yapıştırılması ( herhangi bir yanık oluşumunu önlemek amacı ile), koter cihazının cut ve koagülasyon akımlarının ayarlanması hemşirenin yönetimindedir. Gastroenterolog polibi görür, pozisyonunu ayarlar. Hemşire endoskopun kanalından snare gönderir, snare ile koter bağlantısını yapar, lezyonun üzerine gelinir, handle kullanımı ile snare hemşire tarafından açılır ve polip yakalanır. Gastroenterolog koterize ederken aynı anda hemşire handle kısmından snare’ı kapatarak polipin kesilmesini sağlar. Kesilen polip hemşire tarafından kullanılan tripot yardımıyla yakalanır ve çıkarılır. Poliplerin patolojik incelemesi için gönderilmesi sağlanır.

f)       Üst GİS’de perkütan endoskopik gastroenterostomi (PEG) açılması:

Amaç: Hastanın beslenmesini sağlamak

İşlemde kullanılacak PEG setinin ve malzemelerin hazırlığı hemşirenin sorumluluğundadır. Gastroenterolog endoskop ile midenin içinden enterestomi açılacak uygun mide duvarını belirler. Bu arada endoskopi hemşiresi mide duvarının dışından skop ışığının düştüğü noktayı işaretler. Kanalın içinden PEG snare’ının gönderilmesi ve PEG malzemesinin ipinin yakalanması hemşirenin yardımıyla gerçekleşir. Burada en önemli nokta steril çalışmaktır. Steril şekilde PEG açılan bölgenin kapatılması, bakım ve beslenme için hasta bireye ve aileye verilecek eğitim endoskopi hemşiresinin görevidir.

g)      Üst GİS’de malign ve benign darlıkların dilatasyonu ve stent uygulama:

Amaç: Darlık bölgesinin genişletilmesi

Dilatasyon işleminde kullanılacak uygun ölçülerdeki balon, buji ve guide wire hemşire tarafından hazırlanır. Gastroenterolog endoskopla darlık bölgesine geldiğinde, hemşire kanaldan guide wire gönderir. Sonra guide wire üzerinden dilatasyon balonunu gönderir. Darlık bölgesine yerleştirilen balon Gastroenterolog tarafından sabit tutulmaya çalışılırken diğer taraftan hemşire uygun atmosfer basıncında balonu şişirir ve dilatasyon tamamlanır. Stent uygulaması gerekli ise guide wire üzerinden uygun ölçüdeki stent hemşire tarafından gönderilir, takılacak bölgeye gelindiğinde stentin açılması hemşire tarafından yapılır.

h)      Endoskopik ultrason ve biyopsi alınması:

Amaç: Malignite yönünden araştırma ve biyopsi alma

Uygun biyopsi iğnesi hemşire tarafından biyopsi kanalından gönderilir. Gastroenterolog lezyonun içine iğne ile girer. Endoskopi hemşiresi biyopsi iğnesinin aspirasyon kanalından lezyonu aspire eder ve alınan materyal patolojiye gönderilir. Endoskopik ultrason cihazının uç balonunun yerleştirilmesi ve çalışır duruma getirilmesi de hemşirenin yönetimindedir.

ı) ERCP (Endoskopik Retrograd Kolanjio Pankreatografi):

Amaç: Safra yolunda bulunan tıkanıklığın giderilmesi ve tanı koyma

ERCP, gastrointestinal sistem girişimlerinde komplikasyon riski en yüksek olan işlemdir. Bu nedenle hem Gastroenterolog hem de endoskopi hemşiresi oldukça eğitimli ve deneyimli olmalıdır. ERCP yöntemi ile safra yolundaki taşların çıkarılması, kırılması, gerekirse darlıkların genişletilmesi, plastik veya metal stent uygulaması işlemleri yapılır.

• Taş çıkarma: Gastroenterolog papilla vateri’i bulur. Uygun pozisyonu alır. Hemşire endoskopun kanalından katateri gönderir, kataterin içinden guide wire gönderir. Gastroenterolog, katateri papilla ağzında sabit tutarken, hemşire katater içinden geçen guide wire ile koledok kanalını kanüle eder, ilerleyerek intrahepatik kanalda guide wire’ı sabit tutar. Kanülasyon işleminden sonra hemşire tarafından katater içinden radyoopak madde gönderilir ve safra yolları skopik olarak görüntülenir. Guide wire üzerinden katateri çıkararak sfinkteretom isimli papillayı kesmek için kullanılan malzeme hemşire tarafından gönderilir. Bu işlemler sırasında hemşire guide wire’ı koledok kanalı içinde sabit tutmak zorundadır. Ayrıca sterilizasyon koşullarını sağlamalı ve korumalıdır. Sfinkteretom hemşire tarafından kotere bağlanır, handle kontrolü hemşire tarafından yapılır. Kesi yapıldıktan sonra yine guide üzerinden taş balonu gönderilir. Taşın üst kısmında balon şişirilip gastroenterolog tarafından geriye doğru çekilerek taş kanaldan çıkarılır. Balonla çıkarılamayacak büyüklükte olan taşlarda, litotriptör (kırıcı) hemşire tarafından kullanılarak taş yakalanır ve handle kısmı yine hemşire tarafından kullanılarak taş kırılır.
• Plastik stent uygulama: Gastroenterolog katater ile papilla içinde iken uygun ölçüdeki stent hemşire tarafından stent itici üzerine yerleştirilir, sabit tutulan guide wire üzerinden stent yüklü taşıyıcı gönderilir, koledok veya pankreas kanalındaki stent takılacak bölgeye yerleştirilir ve stentin kilidi hemşire tarafından çekilir.
• Biliyer darlık bölgesinin dilatasyonu: Uygun ölçüdeki dilatasyon balonu hemşire tarafından guide wire üzerinden gönderilir. Gastroenterolog darlık bölgesinde dilatasyon balonunu sabit tutarken hemşire, uygun atmosferdeki basınç ile balonu şişirir. Dilatasyon işlemi birkaç kez tekrarlanır. Balon ve indeflator hemşire tarafından kullanılır.
• Biliyer darlık bölgesine metal stent uygulanması: Uygun ölçüdeki metal stent sabit tutulan guide wire üzerinden hemşire tarafından gönderilir. Gastroenterolog darlık bölgesinde stenti sabit tutarken hemşire, skopi eşliğinde stenti açmaya başlar. Gastroenterolog ve endoskopi hemşiresi bu işlemde mutlaka senkron çalışmalıdır. Metal stent yanlış bölgeye yerleşirse işlemin geri dönüşü yoktur. Hem hasta zarar görür, hem de maliyeti yüksek olan malzeme boşa gider.

2-  Alt GİS Endoskopisi:

Tanısal ve terapötik amaçlarla yapılır. Hastanın karşılanması, hazırlanması, İ.V. damar yolunun açıklığının sağlanması, oksijen satürasyonunun takibi, vital bulgularının izlenmesi, premedikasyon, endoskopların işleme hazır hale getirilmesi, işlemden sonra hastanın takibi ve gözlenmesi, kontamine endoskopların dezenfeksiyon ve sterilizasyon işlemlerinin yapılması hemşirenin temel görevlerindendir.

a)      Tanısal amaçla yapılan alt GİS endoskopisi ve biyopsi alma:

Amaç: Tanı koyma, lezyondan biyopsi alma

Gastroenterolog ve endoskopi hemşiresi kolonoskopide işbirliği içerisinde çalışmalıdır. Hastaya uygun pozisyon verilir. Gastroenterolog endoskopun manevra kollarını kullanırken hemşire skopun ilerletilmesini sağlar. Loop (kıvrım) olan bölgede skopun ilerletilmesi amacı ile endoskopi hemşiresi kolonoskopik destek verme manevralarını uygular. Böylece kıvrımlı bölgelerin kolayca geçilmesi sağlanır.

Tanımlanan lezyondan biyopsi almak için, biyopsi forsepsinin handle’ı hemşire tarafından kullanılır. Alınan parçanın doğru bir şekilde (etiketlenmesi, formollü numune şişesine konması) patolojiye gönderilmesi hemşirenin sorumluluğundadır.

b)      Polip çıkarılması:

Aynı üst GİS’deki polip çıkarılması gibi yapılır. Kolon perforasyonlarında (delinme) klip uygulaması hemşire tarafından yapılır.